Gevoelstemperatuur
GEPLAATST: 29-1-2011

 

Jennifer Egans A Visit from the Goon Squad was in Amerika een van de meest geprezen romans van het jaar. In Nederland klonk daarvan niets door.

Een enkele keer vliegt een boek onder de radar en merken we niet eens wat een zinderend meesterwerk we missen. Jennifer Egans A Visit from the Goon Squad werd in de Amerikaanse pers van hoog tot laag met bewondering ontvangen. Aan het eind van het jaar plaatste de New York Times het bij de vijf beste literaire titels van 2010. In ons land is van dat applaus niets doorgedrongen, misschien omdat Jonathan Franzens Freedom al de gedoodverfde hit uit Amerika was. Een andere opwindende Amerikaanse roman kon er niet bij. Ook niet als die eigenlijk mooier en ingenieuzer is.

Anders dan haar generatiegenoot Franzen wordt Egan (48) niet gehinderd door de ambitie een Great American Novel te schrijven. Eerst was Egan, die al drie romans op haar naam had staan, niet eens van plan een roman te schrijven. In interviews vertelt ze dat ze eerst een kort verhaal wilde schrijven over een vrouw, in de dertig, Sasha, die kleptomane neigingen heeft. Ze steelt soms. Niet voor de heb, maar ze heeft behoefte aan de huivering van het moment dat ze kan worden betrapt. Dat zijn de meest intense momenten van haar bestaan. Het is een fascinerend verhaal, maar na afloop was Egan nog niet klaar. Ze schreef een tweede verhaal over een man die in Sasha’s relaas voorkomt, haar baas, Bennie, de muziekproducer die goudpoeder in zijn koffie strooit in de hoop zo zijn jonge elan vast te houden. En in dat verhaal lag weer de kiem voor een derde verhaal.

Volgens dit kettingprincipe is A Visit from the Goon Squad opgebouwd. In ieder hoofdstuk komt een nieuwe verteller aan het woord, die zijn eigen verhaal vertelt of ons op een andere manier laat kijken naar een personage dat we al kennen, want Sasha en Bennie krijgen we ook te zien in andere stadia van hun leven. Er is een satirisch hoofdstuk met voetnoten, over een journalist die een soapsterretje lastigvalt. En er is een hoofdstuk, schrik niet, in de vorm van een powerpoint-presentatie door een schoolkind. En het is nog een ontroerend hoogtepunt ook.

Muziek speelt een belangrijke rol in Goon Squad, vooral de muziek van vroeger die je eraan herinnert dat vroeger voorbij is. Als tiener speelde Bennie in de Flaming Dildos, een punkbandje dat vaak met het publiek op de vuist ging omdat de muziek niet om aan te horen was. Hij verafschuwt de muziek van de nieuwe generatie, want hij mist de rauwheid. Alles is gestroomlijnd en gedigitaliseerd. Het is even wennen om grungerock en Marcel Prousts temps perdu in één zin te noemen, maar A Visit from the Goon Squad is de plek waar deze twee uitersten samenvallen. En misschien nog wel het meest in het verhaal van Sasha’s zoontje, die een verzameling heeft aangelegd van liedjes waarin de muziek even stopt, zoals ‘Bernadette’ van de Four Tops. De tijd staat even stil, en dan begint hij weer. Spannend. Hij blijft er naar luisteren. Hetzelfde geldt voor Egans roman.

De mozaiekroman is in. Eerder trok Tom Rachman  de aandacht met zijn debuutroman The Imperfectionists, waarin een groepje expat-journalisten om beurten aan het woord komt. Misschien past deze vorm bij een jachtige tijd. De zaproman. Het is alleen moeilijk om het cumulatieve effect van een roman te bereiken als het verhaal telkens opnieuw begint. Aan het eind moet het geheel toch meer zijn dan de som der delen. Egan weet van het mozaïek een meesterwerk te maken en dat doet ze op twee verschillende manieren.

Iedereen in A Visit from the Goon Squad kampt met dezelfde tegenstander. De tijd slaat wonden, en, wat net zo erg is, de tijd kweekt eelt zodat het leven niet meer oude intensiteit heeft. ‘Time is a goon,’ een bullebak, zegt de zieke oude rocker die maar één truc kan bedenken om nog publiciteit te krijgen. Hij wil een Suicide Tour op poten zetten en het publiek zal komen kijken op welk podium hij de geest geeft.

De eenheid van thematiek zorgt ervoor dat de schrijfster Sasha en Bennie een paar hoofdstukken met rust kan laten, en toch draait A Visit from the Goon Squad om hen. Net als in een conventionele roman willen we weten hoe het met hen afloopt, en het is des te intrigerender omdat we hen steeds waarnemen vanuit andere gezichtspunten en op andere punten in hun leven.

‘Ik wil elke fout horen die je ooit hebt gemaakt,’ zegt Sasha’s twaalfjarige dochter tegen het eind van het boek. ‘Ook de dingen waar je je voor schaamt, of die gevaarlijk waren.’ Sasha denkt even na en zegt dat ze het onmogelijke vraagt. Ze heeft teveel op haar geweten. Uit de observaties van haar dochter is duidelijk dat Sasha, die voor haar twintigste al een legioen aan therapeuten had versleten en sterk vermagerd moest worden teruggehaald uit Italië (Egan bracht ook een paar verwarde jaren door in Europa), zelf nog maar nauwelijks kan geloven dat het is goedgekomen met haar. En de lezer deelt die beklemming.

Deze winter wordt er vaak gepraat over gevoelstemperatuur, en Jennifer Egan is zo’n schrijfster die een koele, trefzekere pen hanteert maar een hoge gevoelstemperatuur heeft. Ze is een intens literaire schrijfster die je nooit het gevoel geeft dat het haar alleen om de literatuur is te doen. Ze wil weten hoe mensen in elkaar zitten, en A Visit from the Goon Squad laat dat genadeloos zien.

De Groene, 27 januari 2011