Claire Messud en de stilte na elf september
GEPLAATST: 20-8-2006

Het laatste waar we behoefte aan hadden was weer een roman over elf september. Toch is Claire Messuds The Emperor's Children een van de mooiste boeken van 2006

De tijd gaat snel in de literatuur. Debutanten moeten in één keer een succes worden, anders is hun kans vergaan. Zelden zijn er in één seizoen zoveel debuten verschenen die alleen al worden gehypt op basis van het geld dat de uitgever voor de auteur neerlegde. Daarom is het een verademing dat er dit najaar ook zo’n eerlijk meesterwerk verschijnt als Claire Messud’s The Emperor's children. Een roman met de ambitie een waarachtig beeld van de wereld te geven, geen hijgerig vluggertje dat snel op de mode wil inhaken.

Claire Messud (1966) is een schrijfster met een ouderwetse carrière. Ze kreeg de tijd om te rijpen. The Emperor's children, haar internationale doorbraakroman, is alweer haar vierde boek. Messud, de dochter van een Algerijnse pied-noir vader en een Canadese moeder, debuteerde twaalf jaar geleden. Haar tweede roman The Last Life (1999) sloeg in ons land niet echt aan, net zo min als The Hunters (2001). Een debutant van tegenwoordig krijgt niet eens zoveel tijd om zichzelf te bewijzen, maar The Emperor's children laat zien hoe een schrijver kan groeien als hij maar de ruimte krijgt - gegeven een enorm talent.

The Emperor's children is de roman die Messud’s carrière meteen op een hoger plan brengt. Eerder deze maand werd het boek triomfantelijk ingehaald met een grote recensie in de New York Times Book Review, waarna de andere Amerikaanse kranten snel volgden met hun loftuitingen. In Groot-Brittanië werd The Emperor's children al genomineerd voor de grote Booker-Man Prize voor het boek in de winkel lag. Het zou wel eens een van de bepalende romans van het jaar kunnen worden die ook achteraf nog laat zien hoe we nu tegen de wereld aankijken.

The Emperor's children is een ambitieuze roman die toont hoe het leven eruit zag in de tijd dat de kater van de dotcom-euforie nog vers was, tot die werd verdreven door de paniek van de aanslagen van september 2001. De ambitie is groot, en toch is Messud’s roman een intiem, bijna gezellig boek, dankzij haar vermogen haar personages warm leven in te blazen. Messud’s eerste boeken speelden zich af in een wereld van expats en figuren die niet zeker wisten in welk land ze thuishoorden, net als de auteur zelf. De kinderen van de keizer is daarentegen van begin tot eind in Amerika gesitueerd, pendelend tussen de luxueuze hoogbouw van Manhattan en een onzalige provincieplaats in de buurt van het Eriemeer waar de sneeuw nooit helemaal smelt. De kinderen van de keizer is een roman over de magie van New York, die, zoals sommige personages aan het eind van het verhaal constateren, zelfs niet door de dreiging van terroristische aanslagen wordt aangetast. Want in New York gaat het niet om de feiten, maar wat je ervan maakt.

De keizer uit de titel is de charismatische journalist, schrijver en opinieleider Murray Thwaite. Waar andere mannen het na hun zestigste kalmer aan gaan doen, is Thwaite’s carrière nog in full swing, want er is altijd vraag naar duiding van de grote gebeurtenissen, en de conservatieve revolutie van de jaren negentig heeft deze veteraan van jaren-zestig niet van zijn troon gestoten. Het publiek luistert gewoon te graag naar hem.

De kinderen uit de titel zijn een drietal dertigjarigen die elkaar kennen sinds hun studententijd en nog steeds hun draai in het leven niet hebben gevonden. De beeldschone en ingebeelde dochter van Thwaite, Marina, heeft alleen al op grond van haar vaders reputatie een contract gekregen om een boek te schrijven over kinderkleren. Waarom kopen we zulke extravagante spullen voor onze kinderen? Waarom dragen volwassen vrouwen eigenlijk grote kinderkleren? Haar hartsvriendin Daniëlle Minkoff heeft een baantje bij een actualiteiten- en achtergrondprogramma. Ze heeft alleen de pech dat geen van de onderwerpen die ze aandraagt het ooit haalt, want ze is nog te serieus. Ze moet nog leren dat in Amerika alle televisie ook maar amusement is.

Beide vrouwen zijn aan het begin van het verhaal single, zoals zoveel ambitieuze vrouwen in New York. Hun vriend Julius heeft meer geluk in de liefde, want voor homo’s is er in New York altijd wel liefde te vinden, al duurt die zelden lang. Ook Julius werkt in de media, want hij schrijft af en toe een recensie in The Village Voice. Zo smaakt hij geregeld het genoegen een film of boek te torpederen, maar ondertussen kan hij er niet van leven.

Net zoals de grote negentiende-eeuwse romans van Flaubert, Tolstoi en Dickens zich in een welomschreven milieu afspeelden, is in The Emperor's children iedereen wel op een of andere manier betrokken bij de wereldomspannende cultuur- en meningenindustrie waarvan New York het centrum is. Wereldomspannend, maar tegelijk blijven de media een zorgvuldig afgesloten, bijna incestueus wereldje. Het is een passend décor voor een roman van deze tijd. In de loop van de zomer van 2001 dienen zich in De kinderen van de keizer twee bedreigingen van de Thwaite’s genoeglijke heerschappij aan. In opdracht van een Australische mediamagnaat à la Murdoch wordt de Australische journalist Seeley in de New Yorkse scene geparachuteerd om een weekblad met een controversiële kijk op de wereld te gaan leiden. Een blad voor mensen die ergens tegen zijn. Allereerst wil Seeley van een reus als Thwaite een dwerg maken. Dat hij meteen een relatie begint met Thwaite’s dochter, en dat hij en Marina aan het eind van de zomer trouwen, doet daar niets aan af. Seeley wordt niet gehinderd door principes of overtuigingen. Hij is pure onversneden ambitie.

De andere bedreiging van de vrede in huize Thwaite komt uit de provincie. Thwaite’s neef Frederick, door zijn moeder nog steeds Bootie (‘Kontje’) genoemd, loopt weg van huis om bij zijn beroemde oom aan te kloppen. Hij gelooft niet meer in het reguliere onderwijs. Hij is een autodidact en leest aan de lopende band hoogdravende denkers en schrijvers, en hij hoopt dat zijn oom zijn leven een beslissende wending kan geven.

Bootie hoeft maar stiekem in Thwaite’s papieren en email te kijken en die wending krijgt al snel gestalte. Zijn oom is van zijn voetstuk gevallen. Zolang Bootie in de provincie zat, had hij een verheven beeld van het intellectuele leven, gebaseerd op zijn lectuur van idealistische doe-het-zelf filosofen als Emerson, voor wie self-reliance de grote Amerikaanse deugd is. Nu ziet hij opeens dat intellectuelen ook drinken, roddelen en overspel plegen. Het onafhankelijke denken waar Bootie in gelooft, maakt in de New Yorkse kringen geen kans, want iedereen praat met elkaar om de meningen af te stemmen. Ook ogenschijnlijke tegenstanders. Thwaite blijkt geen edele geest te zijn, maar een gewone sterveling die een affaire met zijn dochters beste vriendin heeft. Dikke, slome Bootie heeft nog nooit met een meisje in bed gelegen, en hij is diep geschokt bij de gedachte dat zijn oom, de denker en schrijver, het doet met vrouwen van zijn dochters leeftijd.

En Thwaite’s werk blijkt ook tegen te vallen nu Bootie in zijn laatjes kan rommelen. Zijn stukken hangen van zelf-plagiaat aan elkaar. Het moet al twintig jaar geleden zijn dat Thwaite voor het laatst een nieuwe gedachte had, ontdekt Bootie. Hij ontwikkelt al snel een rabiate haat tegen het establishment waarvan zijn oom een boegbeeld is. Als Seeley zoekt naar een stuk dat Thwaite definitief zal ontmaskeren als een keizer zonder kleren, is hij bij Bootie aan het juiste adres. Er is alleen één probleem. Bootie kan niet schrijven. Hij is er weken aan bezig, en dan is het moment alweer voorbij.

Soms vraag je je af wat er in een schrijver omgaat. De kinderen van de keizer lijkt lange tijd af te stevenen op de neergang van Murray Thwaite, die van twee kanten wordt ondermijnd. En dan vallen de Twin Towers. Seeley’s weekblad wordt prompt opgedoekt, nog voor het eerste nummer was verschenen, terwijl Bootie spoorloos verdwijnt in de as van Ground Zero. Ondertussen zit Thwaite elke avond op de televisie sereen zijn kijk op de gebeurtenissen te ontvouwen. Hij is de winnaar. Zijn positie is onaantastbaar.

Het is een kijk op de ontwikkelingen na de aanslagen die ons wellicht bevreemdt. De val van de Twin Towers was in veel opzichten de climax van de neo-conservatieve revolutie waarvan Messud’s Seeley en Bootie fictieve exponenten zijn. Na de aanslagen was de ontketening van een ‘kruisvaart’ tegen de radicale islam maar een simpele stap, ook omdat de media geen kik meer gaven. Niemand wilde onpatriottisch klinken. Messud’s boek laat echter zien hoe de gebeurtenissen werden ervaren in New York. Daar vielen de slachtoffers en er waren maar weinig mensen in New York die zaten te wachten op de ontketening van een derde wereldoorlog met New York als schietschijf.

Herhaaldelijk worden in The Emperor's children klassieke schrijvers zoals Tolstoi aangeroepen. Zo vragen alle geliefden zich af welke rol zij in hun relatie spelen: de trouwe Pierre of de wilde Natasha uit Oorlog en vrede. Het boek heeft ook de breedte van een klassieke roman, met zes personages van vlees en bloed. Messud zal de laatste zijn om te claimen dat ze de Oorlog en vrede van onze tijd heeft geschreven. Maar haar roman heeft wel een authentieke schriftuur die we nog maar weinig zien. Veel bestsellers in spe staan stijf van een synthetisch proza waar maar weinig persoonlijkheid uit spreekt. Messud heeft zich echter niet door een redacteur laten ringeloren.

Ze geneert zich er niet voor om zich in het begin van deze roman een paar keer te vergalloperen in zinnen waarin niets aan de verbeelding wordt vergelaten: ‘Ze legde haar delicate hand met de zwarte nagellak op zijn lavendelkleurige schouder.’ Weldra blijkt dit een manier te zijn voor de schrijfster om erin te komen, want na de openingshoofdstukken wordt er een glanzende zelfbeheersing over Messud’s pen vaardig, in een rijk gebeeldhouwd proza dat altijd warm aan de hand voelt. Zelden kun je van zo dichtbij meeluisteren hoe twee hartsvriendinnen met elkaar praten als in de hilarische, vlijmscherpe dialogen tussen Marina en Daniëlle. Alle personages hebben hun eigen toon. Ga er maar aan staan. Wat maakt het dan nog uit als er in het begin een paar uitglijers staan?

Jaren lang hebben critici zich afgevraagd waar de romans bleven die de aanslagen van september 2001 een plaats in de literatuur gaven. Inmiddels verschijnen er zoveel romans waarin elf september een rol speelt dat we er een speciaal plankje mee kunnen vullen. Een plankje waar we later nooit meer naar zullen omkijken, want zulke modes zijn geen lang leven beschoren. Messud’s The Emperor's children kan evenwel direct op de plank met de grote hedendaagse literatuur worden gezet, ook om de manier waarop ze van de aanslagen op de Twin Towers niet meer maakt dan gewettigd is. Het is een catastrofe waarover in de media eindeloos zal worden gepraat, maar waarvan door de New Yorkers in de straat met geen woord wordt gerept. Want het leven is te kort.

HP / De Tijd, augustus 2006