Over de balustrade
GEPLAATST: 4-6-2011

Waarom sommige boekhandels verdwijnen

Als de groenteboer op de hoek ermee ophoudt, zie ik nog geen grote stukken in de krant staan dat Nederland stopt met eten. Voor de tweede keer in in twee weken hangt het NRC Handelsblad een joekel van een stuk op aan het sluiten van de Rotterdamse boekhandel De Balustrade. De opheffing van deze winkel, na drie jaar, wordt gezien als emblematisch voor de problemen waarin het boekenvak zich bevindt.

Diezelfde krant is ook al drie jaar bezig met een campagne voor de e-reader. Het is op zich al veelzeggend dat een krant er jaren lang nieuws van maakt dat de e-reader op het punt staat door te breken. Het is de langzaamste doorbraak die ik ooit heb meegemaakt. Het is best mogelijk dat het helemaal lukt met de e-reader in de USA (zoals steeds wordt vermeld), maar in Amerika kun je makkelijk honderd mijl van de dichtstbijzijnde boekhandel wonen. Knappe jongen die in Nederland een plek vindt die op tien kilometer ligt van een boekhandel.

Het is jammer dat in het artikel over de opheffing van De Balustrade niet wordt vermeld dat deze alleraardigste winkel, gerund door twee jonge enthousiastelingen, op een plaats is gevestigd waar je een boek niet eens kunt wèggeven. Tussen het Grote Visserijplein en de ingang van Spangen. Schotelcity.

Een uitstekende locatie om een winkeltje te beginnen die iets doet voor de grotendeels laag-opgeleide allochtone omwonenden, maar een boekhandel? Niet eens een kantoorboekhandel, of een winkeltje met esoterische meditatieboekjes en angorawollen slobbertruien, maar een boekhandel die compromisloos inzet op het literaire boek? Dat ging nooit lukken, en dat was van het begin af al duidelijk. Al had het misschien gescheeld als NRC toentertijd net zoveel aandacht aan dit idealistische plan had besteed.

Ik ben twee keer komen kijken, terwijl ik niet eens in buurt van Rotterdam woon, zoals ik ook wel eens bij boekhandel Van Gennep op de Binnenweg binnenloop, want mijn fictie speelt zich vaak in die stad af. Een van de eigenaars van De Balustrade, Christine Bosch, had bij een romanheld van mij in de klas gezeten als ze een generatie eerder was geboren.

Ik herinner me nog dat boekhandel Voorhoeve & Dietrich werd opgeheven, de chique boekhandel die op tweehonderd meter lag van boekhandel Van Gennep. Als twaalfjarige kocht ik daar mijn boeken, want Voorhoeve & Dietrich lag recht tegenover de balletschool van mijn moeder. Die zaak legde het loodje toen Donner verhuisde van de Lijnbaan en in een megastore aan het eind van de Binnenweg ging zitten, opgenomen in het grote concern BGN, later om onduidelijke redenen omgedoopt tot Selexyz. Altijd handig, zo’n naam die niemand kan uitspreken.

Als Selexyz ooit met goede resultaten uit een boekjaar is gekomen, moet ik dat hebben gemist. Al die winkels zitten op de allerduurste locaties, en hun voornaamste activiteit lijkt te bestaan uit het stuk concurreren van boekhandels van bescheidener (en uiteindelijk realistischer) afmetingen. Het mooie van zo’n mega-boekhandel is dat je er anoniem kunt rondwandelen, en onverrichterzake kunt vertrekken. In zo’n zaak zijn nauwelijks boekverkopers te vinden die tijd hebben om met een klant te praten. Het is de bedoeling dat je gewoon een boek van de hoogste stapel pakt en betaalt, en daarom laat Selexyz dit jaar tien procent van het personeel weggaan.

Ik zal niet beweren dat er geen problemen zijn in het boekenvak. De generatie die tussen 1965 en 1990 heeft gezorgd voor een hausse in de hogere vormen van cultuur  -  concertbezoek, literaire boeken, kunstgaleries  -  wordt opgevolgd door een veel minder avontuurlijke generatie. Dat hedendaagse marketingtechnieken mede debet zijn aan de problemen hoeft nauwelijks betoog.

Eind jaren tachtig, toen de eerste marketeers opdoken in het boekenvak werd er al gewaarschuwd dat die Amerikaanse methoden het vak niet sterker, maar kwetsbaarder zouden maken. Toen ik in de jaren negentig meermaals op de opiniepagina van de NRC waarschuwde tegen de gevaren van de bestsellercultuur werd er meewarig gereageerd, ook door collega-schrijvers. Waarom zo somber? Het was feest! Nog nooit waren er zoveel boeken verkocht!

Inmiddels zijn de gevolgen duidelijk. Literaire auteurs die vroeger een of twee keer werden herdrukt, mogen nu blij zijn met dichtbundelachtige verkopen, terwijl de uitgeverijen amechtig van bestseller naar bestseller wankelen, en in een jaar zonder bestseller wordt het erg moeilijk. Hetzelfde geldt voor de boekhandels, die een jammerlijk boekjaar achter de rug hebben omdat er geen Dan Brown was en Harry Potter laat ook niet meer van zich horen. Daarnaast werd de consument nog de put in gepraat door Mark Rutte c.s. die maar bleven dreigen met miljardenbezuinigingen.

En wat kan de e-reader aan dat landschap veranderen? Helemaal niets. Het is geen onderdeel van de oplossing, maar van het probleem. Niemand gaat opeens tien keer zoveel boeken lezen omdat hij een gadget erbij heeft. En met de e-reader komt de constante dreiging van piraterij en illegaal downloaden. En dan verdient helemaal niemand nog wat aan de literatuur.

 4 juni 2011