Geen seks alstublieft
GEPLAATST: 23-7-2011
Seks doet een roman niet beter lopen
In 2010
maakte HP De Tijd
een zomerspecial over seks, waarin een aantal schrijvers werd gevraagd hoe ze
over seks schreven. Naast Joost Zwagerman, Thomas Verbogt, Ingrid Hoogervorst
en Christine Otten was ik één van die schrijvers. Ik heb het stuk niet bewaard,
maar ik herinner me dat vrijwel alle schrijvers Ik Jan Cremer noemden als een boek dat ze
vroeger met rode oortjes hadden gelezen. Zeker de mannen. Ik kon me nog het
huis van een collega van mijn moeder herinneren waar dit boek stond.
Deze
zomer komt Vrij Nederland met een joekel van een decolleté op het omslag. ‘Seks.
Omdat het moet.’ Seks moet nog steeds verkopen, ook al is er al een hele
generatie opgegroeid met gratis internetporno. In de jaren zestig en zeventig
hoefde je niet te zoeken naar de beste seksscène in een boek. Het viel vanzelf
open op die pagina. Stukgelezen. Nu heeft een tiener geen literatuur meer nodig
om te kijken hoe seks in elkaar zit. En volwassenen ook niet. En toch blijven
mensen geloven dat seks verkoopt.
Wie
kijkt naar de stapels in de boekhandel ziet dat seks een roman niet beter doet
lopen. Het hangt er vanaf wat voor seks het is en wie die beleeft. Slanke
vrouwen die over seksuele avonturen schrijven, à la Catherine Millet, zorgen
nog altijd voor veel opwinding. Heleen van Royen. Boeken met een hoog o la la
gehalte. Kennelijk wordt er van vrouwen nog steeds verwacht dat ze zich
ingetogen gedragen tot ze de ware ontmoeten.
Ook bij
mannen bevestigt de uitzondering de regel. Ik Jan Cremer richtte nog een standbeeld op
voor de heroïsche he-man, namelijk Jan Cremer. Maar in de huidige letteren
kleeft er vaak iets treurigs aan de mannen die opvallen door hun seksuele
escapades, van Komt een vrouw bij de dokter tot de zelfverklaarde befkoning
in James Worthy’s debuuutroman. Seks maakt niet gelukkig. Dat lezen mensen
graag, en zoals bekend zijn veel van die mensen vrouwen. Die kijken er anders
tegenaan dan Jan Cremer.
Het is
niet makkelijk om over seks te schrijven. De verdenking bestaat al gauw dat de
schrijver zijn eigen herinneringen aandikt en ophemelt, of dat probeert. Want
het kan flink misgaan met seksscènes. Ieder jaar wordt de Bad Sex Award
uitgereikt en er is een lange lijst gegadigden. Literatuur, of we het nu leuk
vinden of niet, bestaat uitsluitend uit woorden, en daarom wordt het spannend
als het gaat over ervaringen die zich niet zo makkelijk door taal laten vangen. Onze lustgevoelens spelen zich grotendeels af in het krokodillenbrein dat veel
ouder is dan onze taalknobbel. Daar wortelen onze driften en aspiraties. Een deel
van het genot van seks (en geuren en kleuren, en drank, en zo kan ik wel
doorgaan) bestaat er juist uit dat het taalcentrum even niet meedoet, en dat we
ons kunnen beperken tot simpele woorden als ‘ja’ of ‘daar’.
Het
klinkt erg braaf, maar seks is in de literatuur nooit zomaar seks. Die zien we
overal al om ons heen, in de reclame, op het internet, in de grappen die mensen
maken. Seks is verbeelding die laat zien hoe de personages in het leven staan.
Seks is voor veel van mijn personages belangrijk omdat ze zo’n desolaat leven
leiden. Seks is hun anker. Dit geldt voor de man in Gouden bergen die absoluut wil mislukken, en
voor de tienerjongen in Moederziel, die de pech heeft op te groeien tussen de honderd
kwieke meisjes van zijn moeders balletschool. En het geldt voor de treurige
held van mijn meest recente roman, Vaderland, een wijnschrijver die elke dag
bezig is het onzegbare in woorden te vangen, inclusief de geweldige seks die
hij vroeger met zijn vrouw had, tot ze een kind kregen. Toen was het afgelopen.
Vaderland is mijn ode aan het
krokodillenbrein. De hij-krokodil en de zij-krokodil. Er staat veel seks
in, dat is althans de ondervinding van veel lezers, en toch komt er maar één
seksscène in voor. Bijna terloops. Een slippertje. De rest speelt zich allemaal
af in het hoofd van de verteller. Telt dat als seks? Je stippelt dat soort
dingen niet van tevoren uit, ik ben een intuïtief schrijver, maar voorlopig
lijkt het erop dat voor mij Vaderland het laatste boek is waarin seks zo’n belangrijke rol
speelt, en ik mis het niet. De personages in mijn volgende roman maken zich
niet erg druk over seks, ook al zijn ze achttien, twintig jaar oud.
Dat wil
niet zeggen dat ik erover ben uitgeschreven. Ik ben alleen argwanender geworden
over de rookgordijnen die seks in een boek kan opwerpen, want de lezer is nu
eenmaal ook met een reptielenbrein behept. Te vaak merk ik dat bij lezers
vooral de seks blijft hangen, en dat ze die vooral ook zien als seks. Een
intieme handeling. Terwijl alles wat er in een roman staat een intieme
handeling is. Een romanfiguur weet niet dat wij al zijn gebaren en gedachten
lezen, en dat alles wat hij doet en denkt zijn plaats bepaalt in het universum,
want hij bestaat alleen in woorden. Nooit in ons leven zullen we zo’n kijk in
iemands bestaan krijgen als wanneer we een roman lezen. Ook zonder seks.
23 juli
2011
|
